مجاز در قرآن از منظر شنقیطی، تحلیل انتقادی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری رشتۀ وهابیت‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب. (نویسنده مسئول)
2 استادیار گروه مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی.
چکیده
محمدامین شنقیطی از علمای سلفیِ وهابی است که کتابهای متعددی در زمینۀ اصول، تفسیر و... دارد. حیات علمی او به دو برهۀ زمانی قبل از حجاز و حجاز تقسیم میشود. زمانی که به حجاز آمد تحت تأثیر افکار ابن‌تیمیه قرار گرفت و به مسلک ظاهرگرایان پیوست. یکی از آرای وی در این مسلک، منع مجاز است. او مانندِ بقیۀ متفکران مکتب ابن‌تیمیه، منکر مجاز در لغت و قرآن میشود و معتقد است هر جایی که مدعیان مجاز، مجاز نامیدهاند اسلوبی از اسالیب زبان عربی و حقیقت است. او برای نفی مجاز، ادلۀ متعددی اقامه میکند که میتوان به برهان عقلی به‌عنوان مهم‌ترین دلیل در نفی مجاز اشاره کرد. در این دلیل، وی مجاز را به این سبب که نفی حقیقت است و از قرآن نمیتوان چیزی را نفی کرد، کنار گذاشته و در این استدلال از شکل دوم منطقی استفاده کرده است؛ اما در این استدلال نوعی مغالطۀ لفظی صورت گرفته است. حدّ وسط که نفی باشد در صغری و کبری عیناً تکرار نشده و دارای معنای متفاوتی است. علاوه بر این دلیل، ادلۀ دیگری مانندِ اینکه سلف و مفسران سلفی از مجاز استفاده نکردهاند و مجاز، سبب نفی بسیاری از صفات الهی میشود ذکر میکند که در جواب گفته میشود، اولاً: کاربرد مجاز در میان آنها بوده؛ اما اصطلاح آن وجود نداشته است. ثانیاً: مجاز، سبب نفی صفات نمیشود؛ درواقع کسانی که قائل به مجاز هستند، دو دسته صفات سلبی و ایجابی همراه با تنزیه را برای خداوند اثبات میکنند. شنقیطی در ظاهر، مجاز را نفی کرده است؛ ولی در هر جایی که مجاز، مؤید مذهبش باشد از آن استفاده میکند. در این موارد نام آن را تغییر داده و اسلوب عربی میگذارد.
کلیدواژه‌ها
)